جدول محتوا
کلیات بافت‌شناسی
خلاصه
بافت‌‌ها از سلول‌ها تشکیل شده‌اند و به چهار دسته مختلف تقسیم می‌شوند: بافت پیوندی، بافت عضلانی، بافت عصبی و اپی‌تلیوم (بافت اپی‌تلیال). اپی‌تلیوم قسمتی از تقریباً تمام ارگان‌های بدن است. بافت‌های پیوندی، عضلانی و عصبی هرکدام در درسنامه مربوط به خود بررسی شده‌اند. اپی‌تلیوم تمام سطوح داخلی و خارجی بدن (به غیر از حفرات مفصلی) خصوصاً پوست و تمام غشاهای مخاطی را می‌پوشاند. بر اساس عملکرد اصلی می‌توان اپی‌تلیوم را به دو دسته اپی‌تلیوم محافظتی سطحی و اپی‌تلیوم غده‌ای ترشحی (تشکل‌دهنده غدد برون‌ریز) تقسیم کرد. اپی‌تلیوم سطحی بر اساس معیارهای مختلف طبقه‌بندی و نامگذاری می‌شود (بر اساس لایه‌ها، شکل سلول و ویژگی‌های ظاهری سلول). بافت غده‌ای بر اساس موقعیت، شکل، مکانیسم ترشحی و نوع ترشح (سروزی یا موسینی) دسته‌بندی می‌گردد. غشای پایه اپی‌تلیوم را به بافت پیوندی متصل کرده و یک سد ترشحی را می‌سازد. غشای پایه از لایه‌های فیبری طناب-مانند و پروتئین‌های بزرگ تشکیل شده و با استحکام زیاد به اسکلت سلولی متصل است.
نگاه کلی به چهار نوع بافت اصلی
چهار نوع بافت اصلی در بدن وجود دارد: اپی‌تلیوم، بافت پیوندی، بافت عصبی و بافت عضلانی
- بافت پیوندی: چهار زیردسته دارد:
- بافت پیوندی
- بافت چربی
- بافت غضروفی
- بافت استخوانی
- بافت عصبی:
- نورون‌ها
- نورون‌های دوقطبی (مثلاً در شبکیه)
- نورون‌های تک قطبی (تک قطبی کاذب) مثلاً در نخاع و گانگلیون‌ها
- نورون‌های پندقطبی (مثلاً سلول‌های حرکتی)
- سلول‌های پیرامیدال (مثلاً در هیپوکامپ)
- سلول‌های پورکنژی (مثلاً در مخچه)
- نوروگلیا (سلول‌های نوروگلیال)
- آستروسیت‌ه
- اُلیگودندروسیت‌ها
- سلول‌های شوان (مسئول تولید میلین در سیستم عصبی محیطی)
- میکروگلیا
- سلول‌های اپاندیمال
- ملانوسیت‌ها (در پوست و شبکیه: مسئول تولید ملانین)
- اُدنتوبلاست‌ها (در دندان؛ مسئول ساخت دنتین)
- سلول‌های کرومافینی (در مدولای غدد فوق کلیه)
- بافت عضلانی: این بافت بر اساس ساختار و نحوه توضیع به دو زیردسته تقسیم می‌شود.
- عضلات مخطط
- عضله قلبی
- عضله اسکلتی
- عضلات صاف
- اپی‌تلیوم (بافت اپی‌تلیال)
- اپی‌تلیوم سطحی
- اپی‌تلیوم غده‌ای
اپی‌تلیوم
- تعریف: اپی‌تلیوم یکی از چهار بافت اصلی بدن است که تقریباً در تمامی ارگان‌های بدن به عنوان پوشش یا بافت غده‌ای وجود دارد.
- دسته‌بندی براساس عملکرد
- اپی‌تلیوم سطحی
- اپی‌تلیوم غده‌ای
- توزیع: تمامی سطوح داخلی و خارجی بدن (پوست و غشاهای مخاطی) را می‌پوشاند.
- استثناء: غضای سینوویال (سینوویوم)
- غشای سینوویال از سینویوسیت‌ها تشکیل شده و این سلول‌ها سطوح داخلی کپسول مفصلی، بورس سینوویال و غلاف‌های تاندونی را می‌پوساند.
- شکل‌گیری بافت: انواع مختلف اپی‌تلیوم از سه لایه‌ی سلولی زایا تشکیل می‌شوند.
- اکتودرم: اپی‌تلیوم پوست و ضمائم پوستی را می‌سازد
- مزودرم
- اپی‌تلیوم غشاهای سروزی (مزوتلیوم): پوشش حفرات صفاق، پلوری و پریکاردی
- سلول‌های پوشاننده سطح داخلی عروق خونی و عروق لنفاوی (اندوتلیوم)
- اندودرم: اپی‌تلیوم مجاری تنفسی و گوارشی
- استثناء: غضای سینوویال (سینوویوم)
↙ اپی‌تلیوم سطحی
- تعریف: یک لایه‌ی بافتی تخصصی تشکیل شده توسط سلول‌های تجمع‌یافته که سطح خارجی ارگان‌ها، عروق خونی، پوست و سطح داخلی حفرات بدن را می‌پوشاند. اپی‌تلیوم سطحی به سه دسته سنگ‌فرشی، مکعبی و استوانه‌ای تقسیم می‌شود.
- عملکردها
- محافظت در برابر اثرات مکانیکی/ شیمیایی و اشعات زیان‌آور
- جذب: مثلاً جذب مواد غذایی در لوله گوارش
- دسته‌بندی: اپی‌تلیوم سطحی بر اساس تعداد لایه‌ها، شکل سلول‌ها و تمایزات سطحی دسته‌بندی می‌شوند.
معیارهای دسته‌بندی
لایه‌ها
- اپی‌تلیوم ساده: یک لایه ساده از سلول‌های اپی‌تلیال همراه با تمام سلول‌های متصل به غشای پایه
- اپی‌تلیوم مطبق کاذب: یک لایه سلولی که به دلیل قرار داشتن هسته‌های سلولی در سطوح مختلف، تظاهری چندلایه دارد.
- اپی‌تلیوم مطبق (چندلایه): دو یا تعداد بیشتری لایه سلولی همراه با لایه‌ی بازال متصل به غشای پایه
شکل سلول
- توضیح: شکل سلول لایه‌ی سلولی فوقانی اپی‌تلیوم تعیین‌گر نام کل اپی‌تلیوم است.
- ویژگی‌ها
- تخت بودن (اپی‌تلیوم سنگ‌فرشی)
- تظاهر: سلول‌های فوقانی شکلی سنگ‌فرشی (تخت) دارند (عرض>ارتفاع)
- مثال‌ها: پوست، مری، سرویکس و غشای سروزی (مثلاً صفاق)
- شکل مکعبی (اپی‌تلیوم مکعبی)
- تظاهر: سلول‌های فوقانی شکلی مکعبی دارند (عرض=ارتفاع)
- مثال‌ها: مجاری صفراوی و توبول‌های کلیوی
- شکل استوانه‌ای (اپی‌تلیوم استوانه‌ای)
- تظاهر: سلول‌های فوقانی شکلی مستطیلی یا استوانه‌ای دارند (عرض<ارتفاع)
- مثال‌ها: روده و مجاری تنفسی (اپی‌تلیوم تنفسی)
- تخت بودن (اپی‌تلیوم سنگ‌فرشی)
شکل و تعداد لایه‌های سلولی اسم یک اپی‌تلیوم را تعیین می‌کنند.
اپی‌تلیوم‌ها را بر اساس شکل و لایه سلولی سطحی دسته‌بندی می‌کنیم: سلول‌های اپی‌تلیوم سنگ‌فرشی صاف هستند، اپی‌تلیوم مکعبی از سلول‌های مکعب-شکل ساخته شده‌است (ارتفاع=عرض) و اپی‌تلیوم استوانه‌ای از سلول‌های طویل و استوانه‌ای-شکل بوجود آمده است (طول سلول‌ها از عرضشان بیشتر است).
می‌توان اپی‌تلیوم را بصورت یک لایه (ساده) یا چندلایه (مطبق) نیز دسته‌بندی کرد. در اپی‌تلیوم یک لایه، لایه‌ای از سلول روی بازال لامینا (با خط قهوه‌ای نشان داده شده) قرار دارد. در اپی‌تلیوم چندلایه، فقط لایه بازال (قاعده‌ای) سلول‌ها در ارتباط مستقیم با بازال لامینا است. اپی‌تلیوم مطبق کاذب از لایه‌ای سلولی ساخته شده که به بازال لامینا وصل است اما سلول‌ها ارتفاع متفاوتی نسبت به هم دارند و به همین دلیل شکل ظاهری چندلایه دیده می‌شود.
در اپی‌تلیوم مطبق، لایه‌های سطحی از راه اتصالات سلولی به سلول‌های قاعده‌ای وصل می‌شوند. اپی‌تلیوم ترانزیشنال (اوروتلیوم) نوع مخصوصی از اپی‌تلیوم است که در آن لایه سطحی و تعداد لایه‌های سلولی بسته به پر یا خالی بودن مثانه تغییر می‌کند.
© AMBOSS