جدول محتوا
آناتومی چشم و کاسه چشم
خلاصه
چشم‌ها یک جفت ارگان حسی و مسئول ایجاد حس بینایی می‌باشند. از نظر آناتومیک، بخش خارجی چشم به سه لایه تقسیم می‌شود: تونیک فیبروزی (قرنیه و صلبیه)، تونیک عروقی (کوروئید، عنبیه و جسم مژکی) و تونیک عصبی (شبکیه). چشم را می‌توان به دو سگمان قدامی، حاوی عدسی و ساختارهای قدام عدسی، و سگمان خلفی حاوی زجاجیه و شبکیه، تقسیم‌بندی کرد. عدسی چشم توسط رباط‌های متصل به جسم مژکی، بین مردمک و زجاجیه، آویزان است. بخش قدامی چشم را می‌توان به دو اتاقک تقسیم کرد: اتاقک خلفی (بین عدسی و عنبیه) و اتاقک قدامی (بین عنبیه و قرنیه)، که هر دو این فضاها توسط مایع زلالیه پر شده‌اند. از نظر عملکرد می‌توان چشم را به ساختارهای دریافت‌کننده نور (بخش‌های سازنده مسیر بینایی) و ساختارهای منعکس‌کننده نور (مواد انعکاسی) تقسیم کرد. مسیر بینایی با نورون‌های دسته-اول شبکیه، سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی، که تصویر اپتیکال را به سیگنال‌های عصبی منتقل‌شونده به مغز تبدل می‌کنند، آغاز می‌شود. مواد انعکاسی از قرنیه، عدسی، زلالیه و زجاجیه ساخته شده‌اند که نور را به نواعی خلفی شبکیه منعکس می‌کنند.
چشم، خونرسانی شریانی از شاخه‌های شریان افتالمیک دارد و خون خود را به ورید افتالمیک تخلیه می‌کند. اعصاب مغزی مسئول بینایی (عصب II) و حرکات چشم (اعصاب III، IV و VI) هستند در حالی که تطابق توسط فیبرهای سیستم عصبی خودمختار انجام می‌شود. کره چشم داخل اربیت (حدقه) استخوانی که چندین مدخل برای عبور ساختارهای عروقی-عصبی دارد، جای گرفته‌است. ساختارهای بینایی کمکی عبارتند از غده اشکی (لاکریمال) و پلک‌ها. غده اشکی، مایع اشک را ترشح می‌کند، مایعی که اصطکاک را کاهش داده و چشم را پاکیزه نگه می‌دارد؛ در حالی که پلک‌ها مسئول حفاظت از کره چشم در برابر نور شدید، خشکی و اجسام خارجی هستند. تکامل چشم و ساختارهای کمکی بینایی بین هفته‌های 3-10 تکامل رویانی رخ می‌دهد. عضلات خارج‌جشمی، کره چشم را به اربیت متصل کرده و حرکات خود چشم و پلک‌ها را کنترل می‌کنند.
آناتومی ماکروسکوپیک
- لایه‌های چشم
- تونیک فیبروزی (لایه خارجی): قرنیه و صلبیه
- تونیک عروقی/ یوه‌آ (لایه میانی): کوروئید، جسم سیلیاری، اپی‌تلیوم پیگمانته و عنبیه
- تونیک عصبی (داخلی‌ترین لایه): شبکیه
- سگمان‌ها
- سگمان قدامی:
- قرنیه: بازتاب نور
- عنبیه: تنظیم مقدار نور رسیده به شبکیه
- عدسی: بازتاب نور و تمرکز نور روی شبکه با انجام فرایند تطابق بسته به فاصله‌ی جسمی که روی آن تمرکز می‌شود.
- اتاقک‌ها
- اتاقک قدامی: بین قرنیه و عنبیه
- اتاقک خلفی: بین عدسی و عنبیه
- سگمان خلفی:
- اتاقک زجاجیه‌ای: بین عدسی و شبکیه، حاوی زجاجیه
- شبکیه: سلول‌های پیگمانته مترجم سیگنال‌های نوری به سیگنال‌های عصبی که از راه عصب اپتیک (عصب II) به مغز می‌رسند.
- کوروئید: تأمین‌کننده مواد غذایی شبکیه
- صلبیه: لایه ضخیم محافظ چشم
- اُربیت: ساختار استخوانی حاوی کره چشم و چندیدن مدخل برای عبور اعصاب، عروق خونی و عروق لنفاوی
- عروق: جداشده از شریان اُفتالمیک
- عصبدهی: اعصاب جمجمه‌ای مسئول بینایی (عصب II) و حرکات چشمی (اعصاب III، IV و VI)؛ عصبدهی عمل تطابق توسط فیبرهای سیستم عصبی خودمختار صورت می‌گیرد.
- ساختارهای کمکی (فرعی) بینایی
- پلک‌ها: محافظت از چشم در برابر نور زیاد، خشکی و اجسام خارجی
- دستگاه اشکی: تأمین مایع اشکی برای سطح کره چشم و پلک‌ها که منجر به کاهش اصطکاک بین آن‌ها شده و چشم را پاک می‌کند.
- عضلات خارج‌چشمی: کنترل حرکات چشم و بالا بردن پلک.
- سگمان قدامی:
تصویر 1، آناتومی چشم
تصویر 2، آناتومی عملکردی چشم
↙ لایه‌های چشم
تونیک فیبروزی (لایه خارجی)
پوشش فیبروزی خارجی کره چشم که از قرنیه شفاف و صلبیه‌ی مات ساخته شده‌است. این دو ساختار باهم یک کپسول حفاظتی تشکیل داده و حالت کره‌ای چشم را حفظ می‌کنند. قرنیه به نور اجازه می‌دهد وارد چشم شود و اصلی‌ترین سطح بازتابی چشم نیز می‌باشد، در حالی که صلبیه محل اتصال عضلات خارج‌چشمی است.
ویژگی‌های مهم تونیک فیبروزی | ||
ساختارها | ویژگی‌ها | عملکرد |
قرنیه |
|
|
صلبیه |
|
|
اپی‌اسکلریت |
|
|
تونیک عروقی (لایه میانی) یوه‌آ
تونیک عروقی پیگمانته چشم حاوی عنبیه، جسم مژکی و کوروئید.
ویژگی‌های مهم یوه‌آ | ||
ساختارها | ویژگی‌ها | عملکرد |
عنبیه |
|
|
جسم سیلیاری (جسم مژکی) |
|
|
کوروئید |
| |
تصویر 3، عضلات عنبیه:
عنبیه از دو عضله تشکیل شده است؛ اسفنکتر مردمک و گشادکننده مردمک
- اسفنکتر مردمک (سطح داخلی):
- فیبرهای عضلانی هم‌مرکز
- عصبدهی پاراسمپاتیک
- انقباض منجر به تنگی مردمک می‌شود.
- اتساع‌کننده مردمک (سطح خارجی):
- فیبرهای عضلانی شعاعی
- عصبدهی سماپیتک
- انقباض منجر به اتساع مردمک می‌شود.
تصویر 4، تطابق نقاط دور و نزدیک:
- در شرایط طبیعی، عضله سیلیاری رلکس بوده و فیبرهای زونولار کش آمده‌اند (بدلیل فشار داخل‌چشمی). در نتیجه، تحدب عدسی نسبتاً کم بوده و قدرت انکساری آن حدود 59 dpt می‌باشد (توانایی تطابق نقاط دور).
- انقباض عضله سیلیاری منجر به رلکس شدن فیبرهای زونولار شده و در نتیجه عدسی به شکل اصلی و کروی خود باز می‌گردد. افزایش تحدب، قدرت انکساری عدسی را بیشتر کرده و به حدود 74 dpt می‌رساند (توانایی تطابق نقاط نزدیک).
داخلی‌ترین لایه: شبکیه (تونیک عصبی)
مهمترین ویژگی‌های شبکیه در آناتومی ماکروسکوپی، دیسک اپتیک و ماکولا هستند. در سطح آناتومی میکروسکوپی، شبکیه از سلول‌های عصبی دریافت‌کننده سیگنال‌های نوری و ترجمه آن‌ها به سیگنال‌های عصبی منتقل‌شونده به مغز، تشکیل شده‌است.
ویژگی‌های مهم شبکیه | ||
ساختارها | ویژگی‌ها | عملکرد |
دیسک اُپتیک |
|
|
ماکولا |
|
|
تصویر ته چشم راست یک بیمار
دیسک اُپتیک در سمت نازال قرار دارد (پوشش آبی تیره) و یک مرکز فنجانی‌شکل فیزیولوژیک (پوشش آبی روشن) نیز در آن دیده می‌شود. شریان و ورید مرکزی شبکیه به هم می‌پیوندند تا سطح نازال دیسک اُپتیک را تشکیل دهند. شریان‌ها باریک‌تر و روشن‌تر از وریدها دیده می‌شوند (چون خون کم‌اکسیژن وریدی تیره‌تر است).
ماکولا (پوشش زرد) در مرکز شبکیه واقع است. در مرکز ماکولا فوه‌آ که بدلیل عروق کوروئید زیرینش تیره‌تر بنظر می‌رسد، دیده می‌شود.
Source: “My Right Eye” by “Yandl” (Danny Hope), Flickr, licensed under CC BY 2.0. The supplementary image with overlays of relevant areas was adapted from the image mentioned above (© AMBOSS).