جدول محتوا
بافت عصبی، سیناپس و انتقال‌دهنده‌های عصبی
خلاصه
بافت عصبی از نورون‌ها، یعنی سلول‌های تحریک‌پذیری که اطلاعات را به صورت سیگنال‌های الکتریکی انتقال می‌دهند و سلول‌های گلیال (مانند اُلیگودندروسیت‌ها، سلول‌های شوان، آستروسیت‌ها و سلول‌های میکروگلیال) تشکیل شده است. سلول‌های گلیال اعمال غیرسیگنالی متعددی از جمله شکل‌دادن غشای میلینی برای محافظت از نورون‌ها و جداسازی آن‌ها از یکدیگر، فاگوسیتوز عوامل خارجی و حذف بقایای سلولی، برداشتن انتقال‌دهند‌های عصبی اضافی و شکل دادن سد خونی-مغزی، دارند. اُلیگودندروسیت‌ها، نورون‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS) را میلینه می‌کنند، درحالی که سلول‌های شوان مسئول میلینه کردن سلول‌های عصبی محیطی (PNS) هستند. غلاف‌های میلینی سرعت هدایت سیگنال‌ها در امتداد آکسون‌ها را افزایش می‌دهند. التهاب و از بین رفتن غشای میلینی فرایند‌های پاتولوژیک اصلی در بیماری‌های مالتیپل اسکلروز (MS در CNS) و سندرم گیلن-باره (در PNS) هستند.
نورون‌ها از دندریت‌ها، اجسام سلولی و انتهاهای آکسونی تشکیل شده‌اند. فیبرهای عصبی (آکسون‌ها) بر اساس سرعت هدایت، قطر و میزان میلینیزاسیون به سه گروه تقسیم می‌شوند: فیبرهای میلینی بزرگ با سرعت هدایت زیاد (گروه A)؛ فیبرهای میلینی کوچک با سرعت هدایت کم (گروه B)؛ و فیبرهای فاقد میلین کوچک با سرعت هدایت کم (گروه C). نورون‌ها از راه انتقال پتانسیل‌های عمل در اتصالات بین‌نورونی بنام سیناپس، با هم دیگر ارتباط برقرار می‌کنند. انتقال سیناپسی می‌تواند شیمیایی یا الکتریکی باشد. انتقال سیناپسی شیمیایی، انتقال سیگنال‌ها از راه آزادسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی (مانند استیل‌کولین، دوپامین و نوراپی‌نفرین) از انتهاهای پیش‌سیناپسی به گیرنده‌های پس‌سیناپسی است. انتقال سیناپسی الکتریکی نیز انتقال سیگنال‌های الکتریکی از راه اتصالات شکافدار می‌باشد. تغییرات در سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی در بیماری‌های عصبی مختلف از جمله بیماری پارکینسون (کاهش دوپامین)، اسکیزوفرنی (افزایش دوپامین)، افسردگی (کاهش دوپامین، نوراپی‌نفرین و سروتونین) و بیماری آلزایمر (کاهش استیل‌کولین) یافت شده‌اند.
بافت عصبی
نگاه کلی
- بافت عصبی اصلی‌ترین بافت تشکیل‌دهنده سیستم عصبی است و اساساً از نورون‌ها و سلول‌های حمایتی بنام سلول‌های گلیال ایجاد شده است.
- سیستم عصبی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
- سیستم عصبی مرکزی (CNS): شامل مغز و نخاع
- سیستم عصبی محیطی (PNS): شامل اعصاب و گانگلیون‌های خارج از مغز و نخاع، از جمله اعصاب مغزی، اعصاب نخاعی و ریشه‌های آن‌ها، اعصاب محیطی و اتصالات عصبی-عضلانی
نورون‌ها
- توصیف
- سلول‌های پلاریزه انتقال‌دهنده پیام که سیستم عصبی مرکزی و محیطی را تشکیل می‌دهند.
- بسته به تعداد بیرون‌زدگی‌های پروتوپلاسمیک به نورون‌های تک‌قطبی، تک‌قطبی کاذب و چندقطبی تقسیم می‌شوند.
- فرایند میتوز را انجام نمی‌دهند
- تشکیل‌شده از سوما (تنه سلولی)، آکسون و دندریت‌ها
- رنگ‌آمیزی نیسل در جسم سلولی و دندریت‌ها که حاوی ماده نیسل (تجمع شبکه اندوپلاسمیک زبر) هستند، مثبت است.
- بخش‌های سازنده نورون‌ها
- سوما: حاوی ارگانل‌های سلولی
- دارای ماده نیسل
- پیگمان‌ها (رنگدانه‌ها): ملانین و لیپوفوشین
- اسکلت‌سلولی: میکروفیلامان‌ها
- آکسون: بیرون‌زدگی از جسم سلولی نورون که پتانسیل‌های عمل با هدف فرستادن سیگنال‌های داخل‌سلولی آن عبور می‌کنند.
- اتصال به جسم سلولی در گردن آکسون (ناحیه تحریکی برای آغازسازی پتانسل‌های عمل) و خاتمه در یک سیناپس
- فاقد شبکه اندوپلاسمیک زبر طبیعی و بهمین خاطر فاقد ماده نیسل
- اسکلت سلولی
- میکروتوبول‌های دارای پروتئین‌های حرکتی برای انتقال آکسون
- کینسین: انتقال روبه جلو (– ← +)
- دینین: انتقال روبه عقب (+ ← –)
- نوروفیلامان‌ها
- فراهم‌سازی حمایت ساختاری
- بیشترین مقدار را در آکسون‌ها و بخش پروگزیمال دندریت‌ها دارند.
- پروتئین نوروفیلامان بعنوان مارکری برای سلول‌های نورونی بکار می‌رود.
- دندریت‌ها
- بیرون‌زدگی‌های شاخه‌ای و نازک از جسم سلولی نورون‌ها که اطلاعات را از نورون‌های همسای دریافت کرده و آن‌ها را به جسم سلولی انتقال می‌دهد.
- حاوی شاخک‌هایی که تعداد سیناپس‌ها به نورون‌های دیگر را افزایش می‌دهد.
- حاوی ماده نیسل
- اسکلت‌سلولی: میکروفیلامان‌ها
- میکروتوبول‌های دارای پروتئین‌های حرکتی برای انتقال آکسون
- سوما: حاوی ارگانل‌های سلولی
تصویر 1، انواع نورون‌ها:
- نورون‌ها بر اساس تعداد زوائد نورونی که از جسم سلولی (سوما) بیرون زده‌اند، دسته‌بندی می‌شوند:
- تک‌قطبی: یک آکسون از سوما خارج می‌شود (دندریت‌ها ممکن است از آکسون شاخه دهند).
- تک‌قطبی کاذب: یک خروجی از سوما که بلافاصله به یک آکسون و یک دندریت تقسیم می‌شود.
- دوقطبی: یک آکسون و یک دندریت از سوما خارج می‌شوند.
- چندقطبی: جسم‌سلولی همراه با یک آکسون و چندین دندریت
تصویر 2، ساختار یک نورون
فوتومیکروگراف یک گانگلیون حسی (رنگ‌آمیزی H&E)
سلول‌های بزرگ گرد موجود در این تصویر، اجسام سلولی نورون‌ها هستند (پوشش سبز). این نورون‌ها به احتمال زیاد نورون‌های تک‌قطبی کاذب هستند چراکه بیرون‌زدگی‌های آکسونی نشأت‌گرفته از اجسام سلولی ندارند. نورون‌ها یک هسته مرکزی (پوشش هاشور زده سبز) با هستک‌های برجسته دارند. سیتوپلاسم نیز حاوی گرانول‌های بازوفیلی می‌باشد که همان شبکه اندوپلاسمی زبر (اجسام نیسل) هستند.
لیپوفوشین به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای (پوشش قرمز؛ فلش سیاه) در سیتوپلام نورون سمت پایین راست دیده می‌شود (با افزایش سن تعداد نورون‌های دارای لیپوفوشین بیشتر می‌شود). سلول‌های گلیال ستاره‌ای کوچک (فلش‌های سیاه)، حلقه‌ای احاطه‌کننده هر سلول نورونی را تشکیل می‌دهند.
بافت بینابینی از مسیرهای آکسونی و بافت پیوندی تشکیل شده است.
نورون‌های تک‌قطبی کاذب دارای لیپوفوشین در گانگلیون حسی (ریشه پشتی گانگلیون نخاع) وجود دارند.
نورون‌های کوچک‌تر (پوشش سبز) حس درد و نورون‌های بزرگ‌تر (مشخص‌شده با حاشیه خط‌تیره‌ای) حس عمقی را هدایت می‌کنند.
Source: © IMPP
سلول‌های گلیال حمایتی
سلول‌های بافت عصبی | |||
ساختار | پیش‌ساز | ویژگی‌ها | اهمیت بالینی |
بافت عصبی مرکزی | |||
آستروسیت |
|
|
|
میکروگلیا |
|
|
|
سلول‌های اپاندیمال (اپاندیموسیت‌ها) و سلول‌های اپیتلیال کوروئید |
|
|
|
تانیسیت‌ها (tanycytes) |
|
|
|
اُلیگودندروسیت‌ها |
|
|
|
بافت عصبی محیطی | |||
سلول‌های شوان |
|
|
|
تصویر 3، نگاه کلی به سلول‌های گلیال
تصویر 4، سد خونی-مغزی:
- سد خونی-مغزی از سه لایه تشکیل می‌شود:
- لایه داخلی: سلول‌های اندوتلیال مویرکزی که از راه اتصالات محکم (tight junctions) به هم متصل‌اند
- لایه میانی: غشای پایه مویرگ‌ها
- لایه خارجی: زوائد پایی آستروسیت‌ها که از راه اتصالات شکافدار (gap junctions) با هم ارتباط می‌یابند.