جدول محتوا
حفره دهان
خلاصه
دهان، مدخلِ صورتی لوله‌ی گوارش است. حفره دهانی، که از قدام توسط لب‌ها، از جانبین توسط گونه‌ها و از خلف توسط حلق دهانی (اوروفارنکس) احاطه شده است، حاوی زبان، کام‌ها، لثه‌ها و دندان‌ها می‌باشد. عملکرد اصلی دهان آغاز فرایند هضم می‌باشد و این فرایند دهانی عبارت است از دریافت غذا، جویدن و تخریب مکانیکی آن (mastication)، آزادسازی آنزیم‌های گوارشی از غدد بزاقی به داخل حفره دهانی و عمل بلع. عملکردهای ثانویه عبارتند از حس چشایی، تولید صدا و ادای کلمات، تنفس، حالت‌های چهره و لمس. می‌توان حفره‌ی دهان را از نظر آناتومیک به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش اول وستیبول دهانی نام دارد و عبارت است از فضای بین دندان‌ها و مخاط لب‌ها و گونه‌ها، بخش دوم حفره دهانی اصلی نام دارد که همان فضای احاطه‌شده توسط دندان‌ها از قدام و طرفین و حلق دهانی از خلف می‌باشد. دندان‌ها ساختارهایی بسیار سخت و کلسیفیه هستند که برای گاز گرفتن و جویدن و همچنین برای ادای کلمات به کار می‌روند. حفره دهانی توسط کام از حفره‌ی بینی جدا شده است؛ خود این کام نیز به دو بخش نرم و سخت تقسیم می‌شود. حرکات جویدنی فک توسط عضلات جویدن (mastication) صورت گرفته و بلع نیز توسط عضلات کام تسهیل می‌شود. علاوه بر این، حفره دهان کانال تنفسی ثانویه می‌باشد که از خلف به حفره بینی وصل می‌شود.
آناتومی
نگاه کلی
حفره دهانی به دو فضا تقسیم می‌شود: وستیبول دهانی و حفره دهانی اصلی.
مرزهای آناتومیک
- وستیبول دهانی
- قدامی/ جانبی: مخاط بوکال (یعنی مخاط گونه‌ها و لب‌ها)
- خلفی/ میانی: سطح قدامی (فاسیال) دندان‌ها و لثه‌ها رو به مخاط بوکال قرار دارند.
- حفره اصلی دهان
- قدامی/ جانبی: سطح خلفی دندان‌ها و لثه‌ها
- فوقانی (سقف): کام نرم و سخت
- تحتانی (کف): کف دهان
- خلفی: ارتباط با حلق دهانی (اوروفارنکس)
ساختارهای آناتومیک
ساختارهای حفره دهان | |
لب‌ها |
|
مخاط دهانی (بوکال) |
|
شکاف بین‌ماگزیلاری |
|
دندان |
|
لثه |
|
غدد بزاقی |
|
زبان |
|
کام |
|
↙ لب‌ها
نگاه کلی
لب‌ها شیار دهانی یا همان مدخل دهان را می‌سازند که به وستیبول دهانی وصل می‌شود.
ساختار
از نظر آناتومیک و بافت‌شناختی می‌توان آن را به سه ناحیه تقسیم کرد:
- پوست فاسیال (خارجی)
- چین‌های نازولبیال: از لبه‌ی بینی تا کناره‌های دهان امتداد دارند.
- فیلتروم: شیار عمودی بین میانه‌ی لب فوقانی و بینی
- اپی‌تلیوم چندلایه‌ی کراتینیزه، حاوی فولیکول‌های مو و غدد چربی
- ناحیه‌ی ورمیلیون (خارجی و داخلی)
- ناحیه‌ی تغییر بین پوست صورت و مخاط لب
- می‌توان آن را به دو بخش ورمیلیون خشک (خارجی) و ورمیلیون تَر (داخلی) تقسیم کرد
- مرز ورمیلیوم (خارجی): خط تمایز بین اپی‌تلیوم سنگفرشی کراتینیزه پوست صورت و اپی‌تلیوم کمتر کراتینیزه ناحیه‌ی ورمیلیون
- شیارهای لبی (خارجی و داخلی): کناره‌های دهان
- اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه کراتینیزه که پاپیلاهای پوستی کوتاه حاوی تعداد کمتری غدد چربی از پوست صورت، در آن نفوذ کرده‌اند و هیچ فولیکول مویی آنجا نیست.
- موکوس (داخلی): اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه‌ی غیرکراتینیزه روی موکوس بوکال بدون غدد چربی و بدون فولیکول‌های مو
فوتومیکروگراف بافت لب (برش ساژیتال: رنگ‌آمیزی آزان تریکروم: بزرگنمایی 25x)
لب سه ناحیه‌ی بافت‌شناختی دارد:
– اپی‌تلیوم سنگفرشی کراتینیزه خارجی (خط سبز) حاوی فولیکول‌های مو می‌باشد که غدد چربی به آن‌ها باز می‌شوند (پوشش قهوه‌ای). لایه‌ی نازک کراتینی (فلش‌های سیاه) در سطح آن قابل تشخیص است.
– ناحیه‌ی گذار (خط‌چین سبز) از مرز ورمیلیون تا ابتدای مخاط بوکال امتداد می‌یابد. این ناحیه از اپی‌تلیوم سنگفرشی کراتینیزه با پاپیلاهای درمی کوتاه ساخته شده است و تعداد کمی غده چربی بدون هیچ فولیکول مویی دارد. لامینا پروپریا (رنگ آبی) بشدت پرعروق است و در ناحیه‌ی گذار قرار دارد، به گونه‌ای که رنگ قرمز این ناحیه از همین لامینا پروپریای پر عروق نشأت می‌گیرد.
-اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه غیرکراتینیزه داخلی مربوط به مخاط بوکال (خط چین سفید) همراه با پاپیلاهای بافت پیوندی (فلش‌های سیاه) و بدون غدد چربی یا فولیکول‌های مو. چندین غده بزاقی فرعی در لامینا پروپریا مخاط بوکال دیده می‌شوند. فیبرهای عضلات اسکلتی عضله‌ی اُربیکولاریس اوریس (پوشش سبز) در داخل مرکز لب دیده می‌شوند.
Source: © IMPP
جنین‌شناسی
- تکامل لب فوقانی
- برجستگی‌های ماگزیلاری به سمت میانی رشد می‌کنند و به برآمدگی جانبی بینی اتصال می‌یابند تا بخش‌های جانبی لب فوقانی را بسازند.
- برآمدگی‌های ماگزیلاری به رشدشان به سمت وسط ادامه می‌دهند و به برآمدگی میانی بینی در هر سمت اتصال می‌یابند تا ناستریل‌ها (سوراخ‌های بینی) را در حدود هفته 5 بارداری به هم نزدیکتر کنند. اختلال در این فرایند باعث ایجاد شکاف لبی (لب شکافدار) می‌شود.
- اتصال برآمدگی‌های میانی بینی فیلتروم و 1/3 میانی لب فوقانی، کام اولیه، بخش مرکزی بینی و سپتوم (دیواره میانی) بینی را می‌سازد.
- تکامل لب تحتانی: اتصال برجستگی‌های مندیبولار راست و چپ، لب تحتانی و مندیبول را می‌سازد.
↙ دندان‌ها
عملکرد
- تخریب غذا به ذرات کوچکتر که باعث تسهیل هضم و جذب می‌شود.
- تولید صدا و ادای کلمات
انواع دندان برحسب سن
- دندان اولیه (دندان شیری)
- از زمان رویانی شروع به شکل‌گیری می‌کند، در دوران نوزادی شروع به رشد به سمت بیرون کرده و تا 6-12 سالگی می‌افتد.
- در هر ربع دهان (راست، چپ، بالا و پایین) 5 عدد از این دندان‌ها وجود دارد، یعنی در کل 20 عدد.
- دو پیش (درکل 8)
- یک نیش (درکل 4)
- دو آسیاب (درکل 8)
- دندان دائمی
- معمولاً تا 13 سالگی کامل می‌شوند
- در هر ربع 8 عدد و درکل 32 عدد
- دو پیش (درکل 8)
- یک نیش (درکل 4)
- دو پره‌مولار (درکل 8)
- سه مولار یا آسیاب (درکل 12)
- دندان عقل (دندان‌های مولار وستیجیال)
- معمولاً در سن 17-38 سالگی در می‌آیند
- در هر ربع یک عدد و در کل 4 عدد
- درآمدن ناقص این دندان‌ها می‌تواند منجر به ایجاد التهاب و عفونت در لثه‌ی احاطه‌کننده‌ی آن‌ها (pericoronitis) شود که معمولاً این اتفاق منجر به اندیکاسیون درآوردن این دندان‌ها می‌گردد.
- تغییرات تکاملی ممکن‌است روی تعداد، سایز، شکل و ساختار دندان‌های دائمی اثر بگذارند.
- هایپودنتیا: نبود مادرزادی یک یا تعداد بیشتری دندان
- هایپردنتیا: شراطی که در آن یک یا تعداد بیشتری دندان اضافی داریم
چپ: ربع فوقانی راست فک با دندان‌ها شیری؛ پیش (آبی)، نیش (زرد) و آسیاب (سبز)
راست: ربع فوقانی راست فک با دندان‌های دائمی؛ پیش (آبی)، نیش (زرد)، پره‌مولار (قرمز) و مولار یا آسیاب (سبز).
© AMBOSS
شمارش در ردیف فوقانی (ماگزیلاری) از راست به چپ است و در ردیف پایین (مندیبولار) از چپ به راست ادامه می‌یابد. دندان آسیاب سوم راست بالا شماره 1 دارد و دندان آسیاب پایین راست شماره 32 است.
© AMBOSS
انواع دندان بسته به عملکرد
نوع | ویژگی‌ها |
آسیاب (مولار) |
|
پره‌مولار |
|
نیش |
|
پیش |
|
عصبدهی
- دندان‌های فوقانی: شاخه‌های (ماگزیلاری) عصب ماگزیلاری (CN V2)، از جمله اعصاب آلوئولار قدامی، میانی و خلفی-فوقانی
- دندان‌های تحتانی: شاخه‌های (مندیبولار) عصب مندیبولار (CN V3)، از جمله اعصاب آلوئولار تحتانی
ساختار
بخش | ویژگی‌ها |
تاج |
|
گردن |
|
ریشه |
|
ترکیبات دندان
ساختار | ویژگی‌ها |
انامِل |
|
دنتین |
|
پالپ |
|
سِمنتوم |
|
دندان از بافت سخت (انامِل، دنتین، سِمِنتوم) و پالپ تشکیل شده است. دنتین تنه‌ی اصلی دندان را می‌سازد و در تاج توسط انامل و در ریشه توسط سمنتوم پوشیده شده است. پری‌اُدنتوم (سمنتوم، غشای پری‌اُدنتال، استخوان آلوئولار و لثه) دندان را در فک ثابت نگه می‌دارد.
© AMBOSS
↙ لثه
ساختار
- تعریف: بافتی مخاطی که بخش‌های زیر را می‌پوشاند:
- سطوح آلوئولار ماگزیلا و مندیبل
- گردن و ریشه دندان
- توصیف: رنگ صورتی (در افراد سیاه‌پوست ممکن‌است پیگمانته باشد)
- انواع: می‌تواند به دو دسته‌ی زیر تقسیم شود:
- لثه‌ی متصل
- بافت کراتینیزه که به سفتی به ساختار استخوانی متصل است
- فضای بین‌دندانی زیر هر دندان را پر می‌کند تا پاپیلاهای داخل‌دندانی را ایجاد کند
- لثه آزاد: لایه‌ای را اطراف دندان می‌سازد اما مستقیماً به سطح دندان متصل نمی‌باشد
- لثه‌ی متصل
عملکرد
- محافظت از ریشه دندان و استخوان زیرین از آسیبات مکانیکی و عفونت‌ها
- تحریک پاسخ التهابی و ترمیم بافتی
عصبدهی
- سطح بوکال (بیرونی و قدامی)
- سمت ماگزیلاری (فوقانی): توسط شاخه‌های عصب اینفرااُربیتال عصبرسانی می‌شود (شاخه‌های قدامی-فوقانی، میانی و خلفی)
- سمت مندیبولار (تحتانی): عصبرسانی توسط اعصاب مِنتال و بوکال
- سطح زبانی (داخلی و خلفی)
- سمت ماگزیلاری (فوقانی): عصبرسانی توسط اعصاب نازوپالاتین و گریتر پالاتین
- سمت مندیبولار (تحتانی): عصبرسانی توسط اعصاب زبانی (لینگوال)
↙ زبان
ساختار
- موقعیت: روی کف حفره دهانی
- بخش‌ها
- تنه: دو-سوم قدامی
- ریشه: یک-سوم خلفی
- رأس: نوک زبان
- تنه و ریشه‌ی زبان توسط سولکوس ترمینالیس (شیار انتهایی) V شکل از همدیگر جدا می‌شوند.
- نیمه‌ی راست و چپ توسط سولکوس مدیانوس از هم جدا می‌شوند
- اتصالات
- استخوان هیوئید
- مندیبول
- کام
- زائده استایلوئید استخوان تمپورال
- حلق
عملکرد
- چشایی
- صحبت کردن و تولید صدا
- جویدن و عمل بلع
- لمس
بافت‌شناسی
زبان از لایه‌های زیر تشکیل شده‌است:
- غشای مخاطی
- پشت زبان به دلیل وجود پاپیلاهای زیاد ظاهری مخمل‌مانند دارد
- سطح تحتانی نرم و نازک می‌باشد
- اپی‌تلیوم
- سطح کراتینیزه
- اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه غیرکراتینیزه
- لایه‌ی عضلانی (عضله اسکلتی)
- کوریوم: بافت پیوندی با موکوس و غدد سروزی
- بافت چربی
تصویر میکروسکوپی برش عرضی زبان (بزرگنمایی75x)
لایه‌های زان (از بالا به پایین):
سطح کراتینیزه (قرمز یتره)
اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه غیرکراتینیزه (آبی تیره تا بنفش تیره)
بافت پیوندی (سیاه نقطه‌چینی تا بنفش روشن)
عضله طولی فوقانی زبان (قرمز با خطوط سفید؛ امتداد در طول صفحه افقی در محور X)
عضله‌ی عرضی زبان (قرمز با خطوط سفید؛ امتداد در طول صفحه افقی در محور X)
عضله‌ی عمودی زبان (قرمز با خطوط متراکم سفید؛ در طول صفحه عمودی در محور y) و عضله طولی تحتانی زبان (قرمز و سفید نقطه‌چینی؛ در طول صفحه افقی و محور z)
ساختارهای گرد و بنفش روشن داخل اپی‌تلیوم و بافت عضلانی سمت چپ، غدد زبانی هستند.
Source: © Smart Zoom, Smart In Media. Image and annotations in digital microscopy: PD Dr. Alberto Perez Bouza
تصویر میکروسکوپی زبان (رنگ‌آمیزی H&E، بزرگنمایی 150x)
لایه‌های بافتی (از بالا به پایین و از بیرون به داخل):
سطح کراتینیزه (قرمز مشبک همراه تا بنفش تیره)
اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه غیرکراتینیزه (بنفش تیره مشبک تا صورتی)
بافت پیوندی (بنفش روشن)
عضلات اسکلتی مخطط (صورتی روشن تا قرمز)
Source: © Smart Zoom, Smart In Media. Image and annotations in digital microscopy: PD Dr. Alberto Perez Bouza
پاپیلاهای زبان
- پاپیلاهای زبانی برآمدگی‌های مخاطی کوچکی هستند که سطح پشتی زبان را پوشانده‌اند.
- مساحت سطح زبان را افزایش می‌دهند
- روی سطح خلفی زبان خصوصاً دو-سوم قدامی آن قرار دارند
- تعدادی از پاپیلاها دارای جوانه‌های چشایی هستند، خوشه‌های 50-150 سلول گیرنده مسئول ایجاد حس چشایی هستند
نوع پاپیلای زبانی | ویژگی‌ها | عصبرسانی |
پاپیلای فیلیفرم (filiform) |
|
|
پاپیلای فانگی‌فرم (fungiform) |
| |
پاپیلای فولیات (foliate) |
|
|
پاپیلای سیرکاموالات (circumvallate) |
|
|
لوزه‌های زبانی
- ویژگی‌ها
- به صورت دوطرفه در قاعده‌ی زبان قرار دارند
- دو تجمع کوچک از بافت لنفاوی
- پوشیده شده توسط اپی‌تلیوم سنگفرشی چندلایه غیرکراتینیزه
- احاطه‌شده توسط کپسولی نازک
- عملکرد: محافظت ایمنی (حاوی سلول‌های T و سلول‌های B است که IgA می‌سازند)
- خونرسانی
- شریان زبانی یا لینگوال (شاخه‌ای از شریان کاروتید خارجی)
- شریان فاسیال (شاخه تونسیلار)
- شاخه حلقی یا فارنژیال صعودی (نشأت‌گرفته از شریان کاروتید خارجی)
- عصبرسانی: شاخه‌های تونسیلار عصب گلوسوفارنژیال یا عصب 9 مغزی (CN IX)
عضلات زبان
عضلات خارجی زبان
عضلات خارجی زبان از سمت بیرون زبان نشأت می‌گیرند.
عضله | منشأ (origin) | محل اتصال (insertion) | عصبرسانی | عملکرد |
پالاتوگلوسوس |
|
|
|
|
جنوگلوسوس |
|
|
|
|
هیوگلوسوس |
|
|
| |
استایلوگلوسوس |
|
|
|
نکته: Genioglossus معمولاً زبان را در خط وسط بصورت متقارن بیرون می‌آورد، اما اگر آسیب یک‌طرفه هایپوگلوسال داشته باشیم، زبان به سمتی که آسیب دیده است منحرف می‌شود.
هنگامی که بیمار زبانش را بیرون آورده، انحراف به چپ قابل مشاهده بوده‌است.
این یافته‌ی تیپیک آسیب عصب هایپوگلوسال است.
Source: © IMPP
عضلات داخلی زبان
عضلات داخلی زبان در داخل خود زبان نشأت گرفته و به همان‌جا insertion پیدا می‌کنند.
عضله | منشأ (origin) | محل اتصال (insertion) | عصبرسانی | عملکرد |
عضله‌ی طولی فوقانی |
|
|
|
|
عضله طولی تحتانی |
|
| ||
عضله‌ی عمودی (vertical) |
|
|
| |
عضله‌ی عرضی زبان |
|
|
|
عروق خونی و عصبرسانی زبان
ساختار | ویژگی‌ها |
خونرسانی شریانی |
|
تخلیه وریدی |
|
عصبدهی |
|
نکته: تمام عضلات زبان (داخلی و خارجی) توسط عصب هایپوگلوسال (عصب 12 مغزی) عصبرسانی می‌شوند، بغیر از عضله‌ی پالاتوگلوسوس (توسط عصب واگ)
منظر جانبی راست
وریدهای ژوگولار سطحی:
– ورید ژوگولار خارجی از اتصال ورید اُکسی‌پیتال و شاخه‌ی حلفی ورید رترومندیبولار بوجود آمده است. این ورید خون وریدی را از جمجمه دریافت کرده و به ورید ساب‌کلاوین تخلیه می‌شود.
– ورید ژوگولار قدامی از اتصال وریدهای ساب‌مندیبولار کوچک تشکیل شده‌است. این ورید خون وریدی را از ساختارهای قدامی گردن دریافت کرده و به ورید ساب‌کلاوین تخلیه می‌شود. قوس ورید ژوگولار (اینجا نشان داده نشده) در ناحیه فوق‌ترقوه‌ای توسط ارتباط وریدهای ژوگولار قدامی هر دو سمت ایجاد می‌شود.
ورید ژوگولار عمقی: ورید ژوگولار داخلی (IJV) در حفره ژوگولار جمجمه بعنوان ادامه سینوس سیگموئید آغاز می‌شود. این ورید خون وریدی را از مغز، صورت و ساختارهای سر و گردن (مثلاً غدد بزاقی، زبان و غده تیروئید) دریافت می‌کند. ورید ژوگولار داخلی در زاویه‌ی وریدی به ورید ساب‌کلاوین وصل شده و ورید براکیوسفالیک را تشکیل می‌دهد.
© AMBOSS
جنین‌شناسی
ساختار | ویژگی‌ها |
دو-سوم قدامی زبان |
|
یک-سوم خلفی زبان |
|
فورامن سکوم (زبان) |
|
عضلات زبان |
|
برش عرضی انتهای جمجمه‌ای جنین (تقریباً در انتهای هفته‌ی چهارم رویانی)
زبان در هفته‌ی چهارم بارداری از اندودرم و مزودرم مربوط به قوس‌های حلقی 1، 2 و 3 و 4 شکل می‌گیرد.
© AMBOSS
↙ کام
نگاه کلی
- کام، حفره‌ی دهان را از حفره بینی جدا می‌کند
- سقف دهان و کف بینی را تشکیل می‌دهد.
آناتومی کام نهایی
ساختار | ویژگی‌ها |
کام سخت |
|
کام نرم |
|
شاخه‌های عصب ماگزیلاری نواحی زیر را عصبدهی می‌کنند:
– حفره خلفی بینی
– کام نرم (اعصاب لِسِر پالاتین)
– کام سخت (عصب گریتر پالاتین و نازوپلاتین)
شاخه‌های اتموئیدی قدامی عصب اُفتالمیک حفره قدامی بینی را عصبدهی می‌کنند.
© AMBOSS
عضلات کام
عضله | منشأ (origin) | محل اتصال (insertion) | عصبرسانی | عملکرد |
تنسور ویلی پالاتین |
|
|
|
|
لواتور ویلی پالاتین |
|
|
| |
زبان کوچک |
|
|
| |
پالاتوگلوسوس |
|
|
| |
پالاتوفارنگوس |
|
|
|
جنین‌شناسی (تکامل کام)
- هفته چهارم تکامل
- تقسیمات روبه‌پایین مزودرم پوشاننده مغز پیشین ← شکل‌گیری برجستگی فرونتونازال
- ضخیم‌شدن موضعی سطح اکتودرم روی هر دو سمت برجستگی فرونتونازال ← شکل‌گیری پلاکودهای نازال
- هفته پنجم تکامل: فرورفتگی پلاکودهای بینی ← شکل‌گیری برجستگی‌های میانی و جانبی
- هفته‌های 6 و 7 تکامل
- رشد میانی برجستگی‌های ماگزیلاری و متعاقباً اتصال برجستگی‌های میانی بینی ← شکل‌گیری بخش داخل‌ماگزیلاری تشکیل‌شده از:
- بخش لبیال ← شکل‌گیری فیلتروم
- بخش فک فوقانی ← شکل‌گیری 4 دندان پیش
- بخش کام ← شکل‌گیری کام اولیه‌ی مثلثی شکل (زائده کامی میانی)
- تکامل زوائد کامی جانبی در خلف کام اولیه و متعاقباً اتصال دو صفحه‌ی کامی در وسط ← شکل‌گیری کام ثانویه حدود هفته‌های 8-12 تکامل
- رشد میانی برجستگی‌های ماگزیلاری و متعاقباً اتصال برجستگی‌های میانی بینی ← شکل‌گیری بخش داخل‌ماگزیلاری تشکیل‌شده از:
- هفته‌های 7-8 تکامل: اتصال کام اولیه و ثانویه در سطح فورامن اینساسیو ← شکل‌گیری کام نهایی
ساختار | شکل‌گیری | نقائص تکاملی |
کام اولیه |
|
|
کام ثانویه |
|
|
کام دائمی |
|
|
نکته: در آسیب‌های عصب واگ (عصب 10)، زبان کوچک به سمت مخالف آسیب منحرف می‌شود.
بالا: در هفته‌ی 5، سوماتودئوم توسط زائده فرونتال تکی (صورتی)، فک فوقانی جفت (زرد) و فک تحتانی جفت (آبی) احاطه می‌شود. دو پلاکود بویایی در زائده فرونتال شکل گرفته و وارد دو چاله بویایی می‌شوند؛ هرکدام توسط برجستگی میانی (سبز) و جانبی (بنفش) در هفته 6 احاطه می‌شوند. در هفته 6، حفرات میانی بینی به هم می‌پیوندند تا پل بینی، فیلتروم، سپتوم بینی و کام اولیه را بسازند. حفرات جانبی بینی بعدها برای ایجاد طرفین بینی تکامل می‌یابند (هفته‌های 7 و 10).
پایین: کام ثانویه از دو صفحه کامی برجستگی ماگزیلاری شکل می‌گیرد. این دو صفحه در نهایت در میانه به هم می‌پیوندند و در خلف نیز با کام اولیه اتصال می‌یابند.
© AMBOSS
↙ غدد بزاقی
علاوه بر سه غده بزرگ جفت (پاروتید، ساب‌مندیبولار و زیرزبانی)، چندصد غده بزاقی کوچک دیگر نیز در حفره دهان و حلق وجود دارند. این غدد بعنوان غدد ترشحی تا 1.4L بزاق در روز تولید می‌کنند. عملکرد اصلی بزاق عبارت است از:
- هضم
- محافظت از مخاط و دندان‌ها
- دفاع ایمنی
- انتقال طعمهای محلول به جوانه‌های چشایی
غده پاروتید
- واقع در سطح عضله ماستر، خلف راموس مندیبول و در سمت شکمی-دمی کانال شنوایی حارجی در حفره رترومندیبولار
- توسط شاخه‌های عصب فاسیال که از داخل غده پاروتید رد می‌شوند به بخش‌های کوچکتری تقسیم می‌شود
- مجرای بزاقی این غده (مجرای استنسن) در امتداد عضله ماستر ادامه یافته و در مجاورت دومین دندان آسیاب در وستیبول دهان (فضای بین گونه‌ها و دندان‌ها) به دهان باز می‌شود.
- اغلب مایع سروزی و ∼ 40% تمام بزاق را می‌سازد
غده ساب‌مندیبولار
- واقع در سمت میانی و خلفی سطح داخلی مندیبول بالای عضلات میلوهایوئید و دی‌گاستریک
- مجرای بزاقی (مجرای وارتون) در کارونکل زیرزبانی پایان می‌یابد
- تولید مایع سروموکوس و بخش بیشتر (∼50%) بزاق ترشحی
غده زیرزبانی
- واقع در سمت داخلی مندیبول بالا عضله میلوهایوئید و زیر چین زیرزبانی
- مجرای بزاقی اصلی آن نیز به مجرای وارتون می‌ریزد
- اغلب مایع موکوسی تولید می‌کند
این‌ها 3 جفت غده بزاقی اصلی هستند.
غده پاروتید شکلی هرم‌مانند دارد، زیر مئاتوس شنوایی خارجی قرار دارد و در خلف وارد شیار رترومندیبولار گشته و در سمت داخلی روی سطح عضله ماستر قرار می‌گیرد. مجرای پاروتید (مجرای استنسن) از لبه‌ی قدامی غده نشأت گرفته، در لبه‌ی قدامی ماستر به سمت داخل می‌چرخد و در مجاورت دندان مولار دوم ماگزیلاری عضله‌ی بوکسیناتور را سوراخ کرده و وارد حفره دهان می‌شود. غدد پاروتید فرعی نیز شایع می‌باشند و اغلب در سمت قدامی-فوقانی غده پاروتید اصلی قرار دارند و به مجرای پاروتید اصلی تخلیه می‌شوند.
غده ساب‌مندیبولار در مثلث ساب‌مندیبولار قرار داشته و دور لبه آزاد خلفی میلوهایوئید می‌پیچد و به همین خاطر این عضله را به دو بخش سطحی و عمقی تقسیم می‌کند. مجرای ساب‌مندیبولار (مجرای وارتون) از بخش عمقی غده نشأت گرفته و در هر دو طرف فرنلوم زبانی وارد حفره دهان می‌شود.
غده زیرزبانی (ساب‌‌لینگوال) زیر زبان، بین مندیبل و جنوگلوسوس قرار دارد. این غده از راه تعداد زیادی مجرای کوچک (مجاری Rivinus) به حفره‌ی دهانی تخلیه می‌شود؛ این مجاری به کف دهان باز شده و از راه یک مجرای بزرگ (مجرای بارتولین) به مجرای ساب‌مندیبولار تخلیه می‌شوند.
© AMBOSS
بخشی از غده پاروتید (نشان داده شده با ستاره) برداشته شده تا شاخه‌های عصب فاسیال داخل غده نشان داده شوند، این عصب عضلات مسئول حالات چهره را عصبدهی می‌کند.
Source: © IMPP
فیبرهای مسئول عصبدهی پاراسمپاتیک در هسته‌های بزاقی تحتانی نشأت گرفته و در امتداد شاخه‌های عصب گلوسوفارنژیال (IX) پیش از سیناپس با گانگلیون اُتیک قرار می‌گیرند. فیرهای پست سیناپسی به عصب اُیرکولوتمپورال (شاخه‌ای از عصب مندیبولار، V3) می‌پیوندند تا به غده پاروتید برسند.
فیبرهای مسئول عصبدهی سمپاتیک در سگمان‌های T1/T2 نخاعی نشأت گرفته و پیش از سیناپس دادن با نورون‌های پاراسمپاتیک در گانگلیون گردنی فوقانی، به تنه‌ی سیناپتیک می‌پیوندند. سپس فیبرهای پست‌سیناپسی همراه با شاخه‌هایی شریان کاروتید خارجی به غده پاروتید می‌رسند.
© AMBOSS
جویدن
عضلات جویدن
عضله | منشأ (origin) | محل اتصال (insertion) | عصبرسانی | عملکرد | جنین‌شناسی |
ماستر |
|
|
|
|
|
تمپورالیس |
|
|
| ||
تریگوئید جانبی |
|
|
| ||
تریگوئید میانی |
|
|
|
عملکرد
- عضلات جویدن فرایند جویدن را از راه‌های زیر تسهیل می‌کنند:
- پایین آوردن مندیبول (باز کردن دهان)، که در آن عضلات زیر نقش دارند:
- تریگوئید خارجی
- عضلات سوپراهایوئید مخصوص (دی‌گاستریک قدامی، جنوهایوئید و مایلوهایوئید)
- بالا بردن مندیبول (بستن دهان) که در آن عضلات زیر نقش دارند:
- ماستر (بخش سطحی)
- تمپورالیس
- تریگوئید میانی
- بیرون آوردن فک توسط عضلات زیر:
- تریگوئید خارجی (مشارکت اصلی)
- تریگوئید داخلی
- برگرداندن فک به خلف توسط عضلات:
- ماستر (بخش عمقی)
- تمپورالیس
- بعضی از عضلات سوپراهایوئید (دی‌گاستریک و جنوهایوئید)
- پایین آوردن مندیبول (باز کردن دهان)، که در آن عضلات زیر نقش دارند:
منشأ (origin) و محل اتصال (insertion) عضلات مسئول حرکات فک در مفصل تمپرومندیبولار
(1) تمپورالیس: حفره تمپورال ← مندیبل (راموس و زائده کورونوئید)
(2) ماستر: قوس زایگوماتیک ← مندیبل (راموس، زاویه فک و زائده کورونوئید)
(3a) تریگوئید میانی: توبرزیته ماگزیلاری و استخوان پالاتین (سر سطحی)، استخوان اسفنوئید و استخوان پالاتین (سر عمقی) ← مندیبل (سطح مندیبل، زاویه فک و راموس)
(3b) تریگوئید جانبی: حفرا اینفراتمپورال (سر سطحی) و صفحه تریگوئید (سر تحتانی) ← مندیبل (گردن و مفصل تمپرومندیبولار)
این عضلات از اولین قوس برانکیال ایجاد شده و توسط شاخه مندیبولار عصب تری‌ژمینال عصبرسانی می‌شوند.
© AMBOSS
بلع
- بلع یعنی انتقال یک لقمه (بولوس) از غذا از دهان به معده از راه حلق و مری.
- شامل فازهای دهانی، حلقی و مروی است
نگاه کلی | |
فاز بلع | ویژگی‌ها |
فاز دهانی |
|
فاز حلقی |
|
فاز مروی |
|
حش چشایی
نگاه کلی
- تعریف: یک فرایند حسی-شیمیایی تحریک شده توسط یون‌ها و مولکول‌های محلول تحریک‌کننده گیرنده‌های واقع روی جوانه‌های چشایی
- موقعیت: جوانه‌های چشایی اساساً در زبان، کام و اپی‌گلوت واقع‌اند
آناتومی مزه
مسیر چشایی
اعصاب مسئول حس چشایی اطلاعات را به هسته‌های چشایی در مدولا می‌رسانند و از این بخش اطلاعات به 3 ناحیه از مغز انتقال می‌یابند:
- هسته شکمی خلفی-میانی (VPM) تالاموس که به ژایروس پست‌سنترال مغز پیام‌رسانی می‌کند (درک آگاهانه طعم)
- هیپوتالاموس (بخش احساسی درک چشایی)
- آمیگدال (بخش احساسی درک چشایی)
اولین نورون مسیر چشایی در گانگلیون اعصاب فاسیال، واگ و گلوسوفارنژیال قرار دارد. فیبرهای آوران چشایی به هم می‌پیوندند تا مسیر عصبی که به هسته مسیر چشایی می‌رسد را به وجود بیاورند.
نورون‌های ثانویه از بصل‌النخاع در سه شاخه مجزا به هیپوتالاموس و آمیگدال رفته و درک‌های حس چشایی را انتقال می‌دهند.
© AMBOSS
پاپیلاها و جوانه‌های چشایی
- پاپیلاهای چشایی
- بیرون‌زدگی‌های بافت پیوندی که توسط سلول‌های سنگفرشی پوشیده شده‌اند
- 4 نوع:
- Foliate
- Filiform
- Fungiform
- Circumvallate
- این‌ها حاوی انواع مختلفی از جوانه‌های چشایی هستند.
- جوانه‌های چشایی
- حاوی میکروویلی که به مدخل مرکزی (قطب) متصل می‌شوند
- مکانیسم‌های مختلف سیگنال‌دهی چشایی عبارتند از:
- کانال‌های یونی در عرض غشا
- شور (مثلاً با سدیم کلراید)
- ترش (مثلاً با یون‌های هیدروژن)
- گیرنده‌های جفت‌شده با پروتئین G
- شیرین (مثلاً کربوهیدرات‌ها)
- تلخ (مثلاً کوینین یا نیکوتین)
- اومامی (مثلاً گلوتامات و آسپارتات)
- کانال‌های یونی در عرض غشا
نورون‌های حسی اولیه مانند سلول‌های بویایی پتانسیل‌های گیرنده (انتقال) و پتانسیل‌های عمل (تبدیل) را تحریک می‌کنند. اگرچه نورون‌های حسی ثانویه فقط می‌توانند پتانسیل‌های گیرنده (انتقال) را تحریک کنند. این اعصاب برای هدایت سیگنال‌ها یک سیناپس شیمیایی با سلول عصبی پست‌سیناپتیک ساختته و در نتیجه می‌توانند پتانسیل‌های عمل را تحریک کنند. مثال‌های نورون‌های حسی ثانویه عبارتند از سلول‌های گیرنده شنوایی و سلول‌های گیرنده چشایی.
© AMBOSS
فیزیولوژی مزه
انواع مزه | ماده محرک | مکانیسم | عملکرد |
شور |
|
|
|
ترش |
|
|
|
شرین |
|
|
|
تلخ |
|
| |
اومامی (گوشت) |
|
|
پنج حس چشایی در نتیجه‌ی فعال شدن سلول‌های گیرنده روی پاپیلاهای زبانی ایجاد می‌شوند.
یون‌ها و پروتئین‌های مسئول طعمهای تلخی، شیرینی و اومامی به پروتئین گیرنده G متصل شده و آن را فعال می‌کنند (از راه دپولاریزاسیون غیرمستقیم). این اتصال فسفولیپاز را فعال مرده و در نتیجه اینوزیتول تری‌فسفات (IP3) افزایش می‌یابد. این ماده کلسیم داخل‌سلولی را آزاد کرده و به کانال‌های TRPM متصل می‌گردد تا سلول‌های گیرنده چشایی را دپولاریزه کند.
یون‌های مسئول حس ترشی و نمکی منجر به دپولاریزاسیون مستقیم سلول‌های گیرنده چشایی می‌شود. غذاهای ترش اسیدی بوده و H+ آزاد می‌کنند، این یون‌ها نیز کانال‌های K+ را مسدود کرده و مانع از خروج یون‌های پتاسیم می‌شوند. این فرایند باعث افزایش بار کلی مثبت داخل سلول شده و در نتیجه سلول گیرنده چشایی دپولاریزه می‌شود. یون‌های Na+ موجود در غذا مسئول احساس شوری آن هستند.
TRPM: کانال‌های یونی گیرنده انتقال‌دهنده شبه-ملاستاتین
© AMBOSS
اهمیت بالینی
اختلالات عصبی
- فلج عصب فاسیال
- فلج بولبار
- نورالژی تری‌ژمینال
- آسیب عصب تری‌ژمینال
- آسیب عصب گلوسوفارنژیال
- آسیب عصب واگ
- آسیب عصب اکسسوری (XI)
- اختلال چشایی (Dysgeusia)
- از بین رفتن چشایی (Ageusia)
- سندرم فورامن ژوگولار
- آشالازی
- تریسموس
بیماری‌های التهابی و عفونی
- ژینژیویت اُلسراتیو نکروزان حاد
- تونسیلیت حاد
- چیلیتیس زاویه‌ای
- آفت دهانی
- ژینژیویت
- گلوسیت
- بیماری دست، پا و دهان
- هرپانژینال
- هرپس لبی
- فارنگوتونیسلیت هرپسی
- آنژین لودویگ
- لوکوپلاکی مویی دهان
- کاندیدیازیس دهانی-حلقی (برفک دهانی)
اختلالات ایمین
- سندرم شوگرن
- آنژیوادم
- میاستنی گراویس
بیماری‌های مادرزادی و دیس‌مورفیسم
- ماکروگلوسیا (بزرگی زبان)
- اُستئوژنز ایمپرفکتا
- دندان Hutchinson
- سندرم گاردنر
- کام شکافدار و لب شکافدار
اختلالات نئوپلاستیک
- سرطان حفره دهانی
- سرطان حلق (کارسینوم سلول سنگفرشی لوزه)
آسیب‌های دندانی
- شکستن بخشی از دندان (avulsion)
- دررفتگی دندان
اختلالات دیگر
- آپنه انسدادی خواب (می‌تواند با هایپرتروفی لوزه‌های زبانی تشدید یابد)
- بروکسیسم
1.
Velkey J. Craniofacial Development. https://web.duke.edu/anatomy/embryology/craniofacial/craniofacial.html. Updated: December 12, 2016. Accessed: April 26, 2018.
2.
Moss-Salentijn L, Robinson ES. Facial and palatal development. url: http://www.columbia.edu/itc/hs/medical/humandev/2004/Chapt11-FacialPalatalDev.pdf Accessed: April 26, 2018.
3.
Pansky B. Development of the Palate. https://discovery.lifemapsc.com/library/review-of-medical-embryology/chapter-55-development-of-the-palate. Accessed: April 26, 2018.
4.
Kandel E, Schwartz J, Jessell T. Principles of Neural Science, Fourth Edition. McGraw-Hill Medical; 2000
5.
Standring S. Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice. Elsevier Health Sciences; 2016
6.
Sadler TW. Langman’s Medical Embryology. LWW; 2018
7.
Douglas D. Damm; Jerry E. Bouquot; Brad Neville; Carl M. Allen. Oral & Maxillofacial Pathology. W B Saunders Company; 2002
8.
Prada CE, Zarate YA, Hopkin RJ. Genetic Causes of Macroglossia: Diagnostic Approach. Pediatrics .2012; 129(2): p.e431-e437. doi: 10.1542/peds.2011-1732.| Open in Read by QxMD
9.
Daniel J Bell; Craig Hacking et al.. Palate. https://radiopaedia.org/articles/palate?lang=us. Updated: December 31, 2018. Accessed: March 4, 2020.
10.
Núñez-Martínez PM, García-Delgado C, Morán-Barroso VF, Jasso-Gutiérrez L. Congenital macroglossia: clinical features and therapeutic strategies in pediatric patients. Bol Med Hosp Infant Mex .2016; 73(3): p.212-216. doi: 10.1016/j.bmhimx.2016.03.003.| Open in Read by QxMD