آنمی ناشی از کمبود آهن شایعترین علت آنمی در دنیا میباشد. کمبود آهن میتواند در اثر مصرف ناکافی، کاهش جذب (گاستریت آتروفیک، بیماریهای التهابی روده) و افزایش نیاز در دوران بارداری و شیردهی و خونریزی گوارشی میباشد. کاهش مزمن آهن سبب کاهش اریتروپوئز و آنمی میشود. علایم غیراختصاصی بوده و شامل خستگی، رنگ پریدگی، ضعف، تاسی، شکننده شدن ناخنها و پیکا (اشتهای غیرطبیعی به خوردن خاک و…) میشود. تستهای تشخیصی شامل هموگلوبین پایین، RBCهای هایپوکروم و میکروسیت در اسمیرخون محیطی و سطوح پایین فریتین و آهن میباشد. به محض تشخیص باید عامل زمینهای درمان شود. بیماران با ریسک بالا برای بدخیمیهای گوارشی باید تحت کولونوسکوپی قرار گیرند. درمان از طریق مکملهای خوراکی و داخل وریدی آهن انجام میشود. آنمی شدید به همراه عوارض قلبی نیازمند انتقال خون میباشد. همچنینی علت زمینهای باید اصلاح شود.
میتوانیم شایعترین علل رخداد آنمی فقر آهن را بر اساس گروه سنی و مکانیسمهای پاتوفیزیولوژیک دستهبندی کنیم.
براساس سن
نکته: در کشورهای پیشرفته، در بزرگسالان > 50 سال سن با آنمی فقرآهن باید کارسینوم وپولیپ کولون به عنوان علت زمینهای رد شود!
بر اساس مکانیسم زمینهای
اندوسکوپی مری
یک غشای نازک و نیمدایرهای (وب مری) وارد مجرای مری شده است. این وبها برخلاف حلقههای مری معمولاً در قسمتهای فوقانی مری ایجاد شده و لایهی عضلانی را درگیر میکنند.
وبهای مری گردنی همراه با آنمی فقر آهن و دیسفاژی، قسمتی از سهگانهی کلاسیک سندرم پلامر-وینسون میباشند.
Source: “Endoscopic image of esophageal web” by Samir, Wikimedia Foundation, licensed under CC BY-SA 3.0.
چندین شکاف خطی در اپیدرم (دایره کشیده شده) که حدوداً 0.5cm طول داشته و در لبهی دهان قرار دارند. به رخداد این شکافها میگوییم چیلیت زاویهی لب که علل مختلفی از جمله آنمی فقر آهن، تحریکات مکانیکی یا عفونت دارد.
Source: “Angular Cheilitis” by James Heilman, MD, Wikimedia Commons, licensed under CC BY-SA 3.0.
ناخنها شکل مقعر شبیه قاشق دارند (به دلیل برآمدگی انتهای صفحهی ناخنی).
Source: Courtesy of Dr. Gary M. White, MD
تستهای آزمایشگاهی
فوتومیکروگراف از اسمیر خون محیطی (رنگ آمیزی گیمسا)
اریتروسیتها با سایزهای مختلف (آنیزوسیتوز) و در برخی مواقع دارای شکل غیرطبیعی (پویکیلوسیتوز، که با پوشش سبز نشان داده شدهاند) دیده میشوند. بسیاری از اریتروسیتها کمرنگی مرکزی با سایز بالا دارند. در مرکز تصویر یک لنفوسیت دیده میشود (سلول بنفش بزرگ، پوشش قرمز) و چندین پلاکت نیز در سراسر لام پخش شدهاند (سلولهای بنفش کوچکتر که مثالشان با فلشهای سیاه نشان داده شده).
این یافتهها تیپیک آنمی فقر آهن میباشند.
Source: © Smart Zoom, Smart In Media. Image and annotations in digital microscopy: PD Dr. Alberto Perez Bouza
فوتومیکروگراف اسمیر خون محیطی
اغلب سلولهای قرمز، کوچک (میکروسیتیک) و دارای ناحیهی مرکزی رنگپریده (هایپوکروم که مثالش با پوشش سبز نشان داده شده) میباشند. سلولهایی با شکل ظاهری غیرطبیعی نیز قابل مشاهدهاند (پویکیلوسیتوز؛ مثالشان با پوشش قرمز مشخص شده).
در گوشهی تصویر یک لنفوسیت بازوفیلی متمایز (با پوشش زرد مشخص شده) قابل مشاهده بوده و میتوان از آن برای مقایسهی سایز سلولها استفاده کرد.
این یافتهها در آنمی فقر آهن دیده میشوند.
Source: “Iron-deficiency Anemia, Peripheral Blood Smear” by Ed Uthman, Flickr, licensed under CC BY 2.0. The supplementary image with overlays of
نکته: فریتین و آهن پایین سرم به همراه افزایش TIBC تشخیص آنمی فقرآهن را قطعی میکنند.
تذکر: فریتین افزایش یافته آنمی فقرآهن را رد نمیکند، بلکه در موارد اضافه شدنِ التهاب به کمبود آهن، میتواند دیده شود.
ارزیابی علت زمینه ای
درمان آهن برای آنمی فقر آهن | ||
| درمان با آهن خوراکی | درمان با آهن وریدی |
اندیکاسیونها |
|
|
داروها |
|
|
عوارض جانبی |
|
|
مدت مصرف |
|
|
برای مطالعهی بیشتر بخش “روشهای تشخیصی” در مقالهی آنمی را ببینید.
آنمی فقر آهن | آنمی بیماری مزمن | |
فریتین | ↓ | نرمال تا ↑ |
آهن | ↓ | نرمال تا ↓ |
ترانسفرین/ TIBC | ↑ | کمی ↓ |
درصد اشباع ترانسفرین | ↓ | نرمال تا کمی ↓ |
RDW | ↑ | نرمال |
گیرندهی محلول ترانسفرین (sTfR) | ↑ | نرمال |
کمخونی فقر آهن در زنان باردار
1.
Short MW, Domagalski JE. Iron deficiency anemia: evaluation and management.. Am Fam Physician. 2013; 87(2): p.98-104. pmid: 23317073. | Open in Read by QxMD
2.
Killip S, Bennett JM, Chambers MD. Iron deficiency anemia. Am Fam Physician. 2007; 75(5): p.671-678. pmid: 17375513. | Open in Read by QxMD
3.
National Institutes of Health. Who Is at Risk for Iron-Deficiency Anemia?. https://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/ida/atrisk. Updated: March 26, 2014. Accessed: February 28, 2017.
4.
Schrier SL. Causes and Diagnosis of Iron Deficiency and Iron Deficiency Anemia in Adults. In: Post TW, ed. UpToDate. Waltham, MA: UpToDate.https://www.uptodate.com/contents/causes-and-diagnosis-of-iron-deficiency-and-iron-deficiency-anemia-in-adults. Last updated January 10, 2017. Accessed February 28, 2017.
5.
Laura Percy, Diana Mansour. Iron deficiency and iron-deficiency anaemia in women’s health. The Obstetrician & Gynaecologist. 2017; 19(2): p.155-161. doi: 10.1111/tog.12368.| Open in Read by QxMD
6.
Camaschella C. Iron-Deficiency Anemia. N Engl J Med. 2015; 372(19): p.1832-1843. doi: 10.1056/nejmra1401038.| Open in Read by QxMD
7.
Kazal LA Jr. Prevention of iron deficiency in infants and toddlers.. Am Fam Physician. 2002; 66(7): p.1217-24. pmid: 12387433. | Open in Read by QxMD
8.
Sostres C, Gargallo CJ, Lanas A. Nonsteroidal anti-inflammatory drugs and upper and lower gastrointestinal mucosal damage. Arthritis Res Ther. 2013; 15(Suppl 3): p.S3. doi: 10.1186/ar4175.| Open in Read by QxMD
9.
Institute of Medicine (US) Committee on Use of Dietary Reference Intakes in Nutrition Labeling. Dietary Reference Intakes, Guiding Principles for Nutrition Labeling and Fortification. Washington, D.C.: National Academies Press; 2003
10.
Anderson GJ, McLaren GD. Iron Physiology and Pathophysiology in Humans. Springer Science & Business Media; 2012
11.
Powers JM, Mahoney DH. Iron Deficiency in Infants and Children <12 Years: Screening, Prevention, Clinical Manifestations, and Diagnosis. In: Post TW, ed. UpToDate. Waltham, MA: UpToDate.https://www.uptodate.com/contents/iron-deficiency-in-infants-and-children-less-than12-years-screening-prevention-clinical-manifestations-and-diagnosis. Last updated December 14, 2017. Accessed April 4, 2018.
12.
Novacek G. Plummer-Vinson syndrome. Orphanet J Rare Dis. 2006; 1(36). doi: 10.1186/1750-1172-1-36.| Open in Read by QxMD
13.
OMICS International. Angular Cheilitis. http://research.omicsgroup.org/index.php/Angular_cheilitis. Updated: February 28, 2017. Accessed: February 28, 2017.
14.
Khan Y, Tisman G. Pica in iron deficiency: a case series. J Med Case Reports. 2010; 4: p.86. doi: 10.1186/1752-1947-4-86.| Open in Read by QxMD
15.
16.
Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2014
17.
Bermejo F, García-López S. A guide to diagnosis of iron deficiency and iron deficiency anemia in digestive diseases. World J Gastroenterol. 2009; 15(37): p.4638-4643. pmid: 19787826. | Open in Read by QxMD
18.
Wei K-Y, Yan Q, Tang B, et al. Hookworm infection: a neglected cause of overt obscure gastrointestinal bleeding. Korean J Parasitol. 2017; 55(4): p.391-398. doi: 10.3347/kjp.2017.55.4.391.| Open in Read by QxMD
19.
Carson JL, Grossman BJ, Kleinman S et al. Red Blood Cell Transfusion: A Clinical Practice Guideline From the AABB. Ann Intern Med. 2012; 157(1): p.49-58. doi: 10.7326/0003-4819-157-1-201206190-00429.| Open in Read by QxMD
20.
Auerbach M;Landy H;Simpson L; Schrier S;. Anemia in Pregnancy. In: Post TW, ed. UpToDate. Waltham, MA: UpToDate.https://www.uptodate.com/contents/anemia-in-pregnancy?search=IDA%20in%20pregnancy§ionRank=1&usage_type=default&anchor=H3268251460&source=machineLearning&selectedTitle=1~150&display_rank=1#H3161335062. Last updated March 11, 2019. Accessed March 21, 2019.
21.
Dietel M, Suttorp N, Zeitz M, et al.. Harrisons Innere Medizin (2 Bände). ABW Wissenschaftsverlagsgesellschaft (2005); 2005
22.
Miller JL. Iron deficiency anemia: a common and curable disease. Cold Spring Harb Perspect Med. 2013; 3(7). doi: 10.1101/cshperspect.a011866.| Open in Read by QxMD
23.
Soe-Lin S, Apte SS, Andriopoulos B Jr. Nramp1 promotes efficient macrophage recycling of iron following erythrophagocytosis in vivo. Proc Natl Acad Sci U S A. 2009; 106(14): p.5960-5965. doi: 10.1073/pnas.0900808106.| Open in Read by QxMD
24.
University of Washington. Iron Absorption. https://courses.washington.edu/conj/bess/iron/iron.htm. Updated: February 28, 2017. Accessed: February 28, 2017.
25.
Medical Pictures Info. Koilonychia. url: http://medicalpicturesinfo.com/wp-content/uploads/2011/11/Koilonychia-1.jpg